پایگاه خبری نامحدود ببین، بخوان، زندگی کن
نوشته های مشابه
به قلم پریا سادات طباطبائی
تاریخ انتشار: 1402/04/07
امروزه استفاده از اینترنت، جزء جداناپذیر زندگی انسان‌ها شده است. در جامعه‌امروزی، اینترنت به راحتی در دسترس قرار دارد. این قابلیت، افزون بر فوایدی که برای زندگی بشر دارد، آسیب‌هایی نیز به همراه دارد که یکی از این آسیب‌ها، استفاده بیش از حد از اینترنت یا «اعتیاد اینترنتی» است که پیامدهای متعددی را به همراه دارد.
آسان شدن دسترسی به اینترنت، هزینه کم دسترسی و تنوع و جذابیت زیاد فضای مجازی، باعث شده کاربران زمان زیادی را در این فضا سپری کنند و به مرور زمان دچار اعتیاد اینترنتی شوند. جدیدترین گزارش از آمار دنیای اینترنت در سال ۲۰۱۹، نشان می‌دهد که به‌طور میانگین ۶ ساعت و ۴۲ دقیقه از روزمان را صرف اینترنت می‌‌کنیم. اینترنت به عنوان مهم‌ترین ابزار ارتباطی و اطلاعاتی، فرصت‌ها و تهدید‌هایی را در زندگی کاربران ایجاد می‌کند. از آن جا که نوجوانان و جوانان بیشترین کاربران آن هستند، ارزش‌ها و هویت‌شان در این فضا دستخوش تغییرات می‌شود. ارزش‌ها، حلقه اتصال فرهنگ هر قوم و ملتی با نسل آینده هستند و غفلت از این مسأله مهم می‌تواند جوامع را با بحران هویت روبه‌رو کند. کاربرانی که اسیر اینترنت شده‌اند، دنیای چت‌روم‌ها و بازی‌های اینترنتی را به راحتی جایگزین افراد فامیل، دوستان، تحصیل، کار و خواب کرده‌اند؛ به‌طوری که بعضی کاربران ایرانی از ساعت 10 شب تا 4 صبح وقت خود را صرف اینترنت می‌کنند و به طور هفتگی 40 تا 50 ساعت با اینترنت هستند و از دنیای واقعی که در آن هستند، فاصله می‌گیرند.
اعتیاد اینترنتی
اعتیاد به اینترنت، نوعی اعتیاد رفتاری است که با عنوان‌های متفاوتی مانند اعتیاد اینترنتی یا اختلال اعتیاد اینترنتی معرفی شده است. اعتیاد اینترنتی به ساعت‌های استفاده کاربران از اینترنت بستگی دارد؛ به طوری که کاربر معمولی بین 2 تا 3 ساعت از اینترنت استفاده می‌کند، اما کسانی که بیش از 8 ساعت در روز از اینترنت استفاده می‌کنند؛ معتاد به اینترنت هستند. در واقع اعتیاد اینترنتی، استفاده بیمارگونه و وسواسی از اینترنت است. البته ممکن است تعریف اعتیاد اینترنتی با توجه به مدت زمان استفاده فرد از آن، تعریف دقیقی نباشد؛ زیرا بسیاری افرادی از اینترنت برای مدت زیادی استفاده می‌کنند، ولی معتاد اینترنتی نیستند؛ مانند محققانی که وقت زیادی را در اینترنت برای مطالعه و تحقیق می‌گذارند و از این فضا برای تحقیقات خود استفاده می‌کند.
این اعتیاد علائمی دارد که از جمله می‌توان به «شیفته شدن به اینترنت و احساس نیاز به استفاده از آن»، «تلاش ناموفق برای استفاده نکردن از اینترنت»، «احساس پریشانی، بی‌قراری و نداشتن آرامش بدون وجود اینترنت»، «به خطر انداختن روابط، شغل، فرصت آموزشی یا حرفه‌ای مهم به دلیل استفاده از اینترنت»، «آمادگی برای بر هم زدن روابط اجتماعی»، «دروغ گفتن به دوستان و نزدیکان صمیمی برای از دست ندادن فرصت استفاده از اینترنت» و «استفاده از اینترنت به عنوان راه فرار از گرفتاری‌ها» اشاره کرد.
پیامدهای اعتیاد اینترنتی
اعتیاد به اینترنت، پیامدهای منفی بسیاری دارد که می‌توان به کم‌تحرکی، اضطراب، افسردگی و تنهایی، بروز بیماری‌های جسمی، دوری و فاصله میان اعضای خانواده، بحران هویت، انزواطلبی، مشکلات اقتصادی و … اشاره کرد.
1. پیامدهای فردی
الف. احساس تنهایی و افسردگی
افسردگی، یکی از بیماری‌های شایع اعصاب و روان است که با تغییر خلق همراه می‌باشد؛ حالتی هیجانی که علائمی مانند غم و اندوه شدید، احساس گناه و بی‌ارزشی، کناره‌گیری و دوری از دیگران، کاهش خواب و اشتها و کاهش علاقه به فعالیت‌های روزمره دارد. یکی از عواملی که امروزه باعث بروز پریشانی‌های روانی مانند افسردگی می‌شود، اینترنت است. اینترنت به کاربرانش این فرصت را می‌دهد که با افراد مختلف در تمام دنیا ارتباط‌های اجتماعی گسترده‌ای داشته باشند؛ ارتباطی ساده و بدون ریسک که می‌توانند آزادانه افکار و احساسات خود را بیان کنند. بسیاری از مواقع کاربران اینترنت برای فرار کردن از شرایط استرس‌زا و فشارهایی که از محیط اطراف به آن‌ها وارد می‌شود، به اینترنت پناه می‌برند و فضای مجازی را مکان امنی برای دوری از تنش‌های محیطی می‌دانند. کناره‌گیری از ارتباط‌های روزمره اجتماعی، دوری کردن از خانواده و دوستان، اختلال در الگوی خواب، تمایل به تنهایی، خجالتی بودن و رنج دائمی از خستگی، از نشانه‌های افسردگی ناشی از وابستگی و اعتیاد به اینترنت است.
اُفت تحصیلی
از پیامدهای اعتیاد به اینترنت، افت تحصیلی نوجوانان و جوانان است که از مهم‌ترین مسائل و مشکلات نظام‌های آموزشی است؛ زیرا از این طریق هر ساله تعداد زیادی از استعدادهای بالقوه انسانی و اقتصادی هدر می‌رود. همچنین از مواردی که سبب اعتیاد اینترنتی می‌شود، بازی‌های رایانه‌ای و اینترنتی است که یکی از سرگرمی‌های فرزندان در شرایط کنونی است. بازی‌های اینترنتی جذابیت بسیار زیادی دارند؛ از این رو کاربران زمان زیادی را صرف این‌گونه بازی‌ها می‌کنند. در واقع کاربران هنگام بازی اینترنتی، انرژی عصبی و روانی خویش را صرف بازی می‌کنند و با چشمان و ذهنی خسته دست از بازی می‌کشند. حتی برخی نوجوانان و جوانان صبح‌ها زودتر از وقت معمول از خواب بیدار می‌شوند تا پیش از رفتن به مدرسه یا دانشگاه، به بازی مشغول شوند. اغلب این افراد، دچار افت شدید تحصیلی هستند.
علت اُفت تحصیلی، این است که مغز هنگام کار با اطلاعات الکترونیکی ضعیف می‌شود و نمی‌تواند عملکردهایی مانند تمرکز، تفکر، تلخیص واژگان، دسته‌بندی مطالب، استدلال و استنتاج، نقد و انتقاد و تخیل را به خوبی انجام دهد. ارائه مطالب در مدت زمان کم، سبب آسیب رسیدن به سلول‌های مغز می‌شود. اگر چه فضای مجازی می‌تواند دارای امتیازهای مثبت از جهت آموزشی باشد، اما تأثیرات مخربی نیز بر عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان و دانشجویان می‌گذارد. متأسفانه دانش‌آموزان و دانشجویان به جای استفاده بهینه از اینترنت و انجام فعالیت‌های خلاقانه، بیشتر در سایت‌های ناسالم و اتاق‌های گفت‌وگو حضور دارند و از بازی‌های مجازی استفاده می‌کنند. بنا بر تحقیقات، استفاده آموزشی از فضای مجازی میان دانش‌آموزان و دانشجویان بسیار کم است. از آن جایی که بیشترین استفاده از این فضا به‌خصوص در میان کاربران جوان‌تر، مربوط به فعالیت‌های لذت‌گرایانه مانند چت، ارتباطات اجتماعی، وبگردی، بازی و مراجعه به سایت‌های غیر اخلاقی است، به طور طبیعی افت تحصیلی نیز در میان کاربران بیشتر است.
تغییر سبک زندگی
یکی از پیامدهای استفاده بیش از حد از اینترنت، تغییر سبک زندگی است. کاربران زیادی تا نیمه‌های شب برای استفاده از سرویس‌های فضای مجازی بیدارند. سرویس‌هایی همچون اینترنت رایگان شبانه، مکالمه ارزان قیمت و …، زمینه را برای شب‌بیداری کاربران آماده می‌کند. معمولاً معتادان اینترنتی سه تا پنج ساعت دیرتر از زمان معمول خوابشان، می‌خوابند و کمبود خواب دارند. بسیاری از افراد برای این که شب‌ها بیدار بمانند، از قرص‌های کافئین‌دار استفاده می‌کنند. شب‌بیداری کاربران سبب می‌شود آن‌ها دچار اختلال در خواب شده و از نشاط و شادابی فاصله بگیرند. کاربران وابسته به اینترنت با میانگین 38 ساعت در هفته و یا بیشتر، از اینترنت استفاده می‌کنند و به سبب کم‌خوابی به‌تدریج دچار مشکلات جسمی، خانوادگی، آموزشی و شغلی بسیاری می‌شوند.
2. پیامدهای خانوادگی
مشکلات روابط زناشویی
یکی از پیامدهای اعتیاد به اینترنت، اثرات منفی آن بر روابط زناشویی است. اعتیاد به حضور در فضای مجازی اغلب موجب اتلاف زمان و و عمل نکردن به وظایف مهم می‌شود. از آن جا که زندگی زناشویی برای فرد وظایف متعددی در ابعاد مختلف از جمله فعالیت‌های اقتصادی، مراودات عاطفی، مراقبت از همسر و فرزندان و توجه به سلامت روانی و جسمانی به دنبال دارد، حضور بیش از اندازه در فضای مجازی سبب تغییر در سبک زندگی زوجین می‌شود و زمینه رفتار انحرافی و عدم تعهد به وظایف زندگی زناشویی را مهیا می‌کند. فضای مجازی ارزش‌ها را تغییر می‌دهد و ضد ارزش‌هایی مانند فرهنگ برهنگی، مصرف‌گرایی و مُدگرایی، تجمل‌پرستی و حس همذات‌پنداری را جایگزین آن‌ها می‌کند. کاربران نیز برای عقب نماندن از این ضد ارزش‌ها، با آن‌ها همراه می‌شوند و این ضد ارزش‌ها را گاه حتی به طور ناخودآگاه در زندگی خود اجرایی می‌کنند. تضعیف ارزش‌ها در خانواده، سبب آسیب جدی به روابط همسران می‌شود.
رفتار جنسی، رفتاری پیچیده و پر اهمیت است. تقلید از رفتارهای جنسی که در فیلم‌ها به نمایش در می‌آید، سبب ایجاد خطاهای شناختی و رفتاری در همسران و به‌ویژه مردان می‌شوند. اغلب کسانی که به دیدن چنین فیلم‌هایی اعتیاد دارند، به مرور زمان دچار باورهای غلط جنسی می‌شوند و از روابط جنسی انتظارات غیر واقع‌بینانه‌ای دارند. این فیلم‌ها سبب می‌شود نگاه به زن به حدی تنزل پیدا کند که زن به یک کالای جنسی تبدیل شود؛ بدون آن که به ویژگیهای روحی و شخصیتی‌اش توجه شود. رابطه جنسی با همسر بی‌ارزش می‌شود و گاه حتی فرد معتاد به دیدن چنین فیلم‌هایی، دچار تمایل به جنس موافق می‌شود و بدین ترتیب ازدواج امری بی‌ارزش می‌شود.
کم شدن ارتباط افراد خانواده با یکدیگر و خویشاوندان
فضای مجازی می‌تواند تفاوت میان فضاهای مختلف را از بین ببرد؛ برای مثال مرز فضای خانه و محل کار از میان می‌رود و خانه می‌تواند به بخشی از محل کار تبدیل شود؛ چنان که بسیاری از کارمندان در خانه به کارشان ادامه می‌دهند، مانند چک کردن پست الکترونیکی و … . بدین ترتیب ارتباط و مراوده انسان‌ها با یکدیگر کم می‌شود. کاربران معتاد به اینترنت از هر فرصتی برای استفاده از این فضا استفاده می‌کنند و به طور طبیعی اوقات کمتری را صرف همراهی با دیگر اعضای خانواده و نزدیکان خود می‌کنند.
3. پیامدهای اجتماعی
گوشه گیری
برخی محققان معتقدند علت تغییرات در روابط خانوادگی، افزایش استفاده از اینترنت و کاهش کیفیت و کمیت روابط خانوادگی است. استفاده بیش از حد از اینترنت، موجب انزوای اجتماعی می‌شود؛ زیرا افراد به جای ارتباطات واقعی، ترجیح می‌دهند از اینترنت استفاده کنند. گوشه‌گیری و انزوا روح انسان را به شدت آزار می‌دهد. بر اساس مطالعات، انزوا و گوشه‌گیری اثر بسیار بدی در روح افراد می‌گذارد و سبب بروز افسردگی، یأس، توهم و اختلال روانی می‌شود. نوجوانانی که از تماس‌های اجتماعی دوری می‌کنند، بیشتر دچار انزوا شده و به جای این که انزواطلبی خود را درمان کنند، با پاک کردن صورت مسأله به اینترنت پناه می‌برند.
بحران هویت
هویت دارای سه بُعد شخصی، فرهنگی و اجتماعی است که هر یک در تکوین شخصیت فرد نقش مهمی دارند. هویت شخصی، ویژگیهای فرد را تشکیل می‌دهد و هویت اجتماعی در پیوند با گروه‌ها و اجتماعات مختلف خود را نمایان می‌کند. اینترنت، صحنه‌ای فرهنگی و اجتماعی است که فرد هنگام استفاده از آن، خود را در موقعیت‌های متنوع، نقش‌ها و سبک‌های زندگی قرار می‌دهد. امکانات و گزینه‌های فراوانی که رسانه‌های عمومی و به‌ویژه اینترنت در اختیار جوانان می‌گذارد، سبب می‌شود آنان همواره با محرک‌های جدید و انواع مختلف رفتار آشنا شوند. جوان در دوران بلوغ که مرحله شکل‌گیری هویت اوست و همواره به دنبال کشف ارزش‌ها و درونی کردن آن‌هاست، وقتی در اینترنت با حجم گسترده، حیرت‌انگیز و گوناگون اطلاعات مواجه می‌شود، ناچار است هویت خویش را از این طریق پیدا کند. چنین فضا و شرایطی در ایجاد هویت‌یابی نوجوانان و جوانان اثرات منفی بسیاری دارد.
از سوی دیگر برخی ویژگیهای شخصیتی مانند سن، تحصیلات، محل سکونت و حتی جنسیت در اینترنت از بین می‌رود. برای مثال بسیاری از کاربرانی که در اتاق‌های چت با یکدیگر مشغول گفت‌وگو هستند، با مشخصاتی غیر واقعی ظاهر می‌شوند و از زبان شخصیتی دروغین که از خود ساخته و به مخاطب یا مخاطبان خود معرفی کرده‌اند، صحبت می‌کنند. این شخصیت‌های ناشناس تأثیرات شگرفی بر یکدیگر می‌گذارند و اندک اندک فرد را دچار بحران هویت می‌کند.
نتیجه‌گیری
در دسترس بودن اینترنت در دنیای امروز اگر چه مزایا و فواید زیادی دارد و باعث پیشرفت و تغییر الگوی زندگی بسیاری از خانواده‌های امروزی شده است، اما استفاده نادرست از آن، تبعات و پیامدهای سنگینی را به همراه دارد. احساس تنهایی و افسردگی، تغییر سبک زندگی، بروز مشکلات در روابط زناشویی، کم شدن ارتباط میان افراد با اعضای خانواده و خویشاوندان، انزواطلبی و بحران هویت، برخی از این پیامدها و آسیب‌هاست که مورد بررسی قرار گرفت.
نگارنده: احمد عابدی
فهرست منابع
کتب
1. اینگلهارت، رونالد؛ تحول فرهنگی در جوامع پیشرفته صنعتی؛ ترجمه مریم وتر؛ تهران: انتشارات کویر، 1373ش.
2. منادی، مرتضی؛ جامعه‌شناسی خانواده: تحلیل روزمرگی و فضای درون خانواده؛ تهران: نشر دانژه، 1385ش.
3. گروهی از مؤلفان؛ حقیقت مجازی؛ تهران: مرکز ملی فضای مجازی، بی‌تا.
4. گیدنز، آنتونی؛ جامعه‌شناسی؛ ترجمه حسن چاوشیان؛ تهران: نشر نی، 1386ش.
مقالات
1. دانه‌کار، معصومه و همکاران؛ «اثربخشی درمان میان فردی گروهی بر افسردگی و احساس تنهایی دانشجویان دختر افسرده»؛ فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات روان‌شناختی؛ شماره اول، دوره دهم، بهار 1393، ص 77 – 51.
2. شجاعی، ریحانه و همکاران؛ «شناسایی و مقایسه آسیب‌های برآمده از فضای مجازی در روابط بین زوجین، مطالعه موردی در شهر اصفهان»؛ فصلنامه علمی پژوهشی خانواده‌پژوهی؛ سال سیزدهم، شماره 52، زمستان 1396، ص568 – 551.
3. صبوری، حبیب؛ بررسی آسیب‌های اجتماعی اینترنت؛ دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی؛ خرداد 1386 ش.
4. ضیایی‌پرور، حمید؛ اینترنت در ایران: بررسی کارکردهای مثبت و منفی اینترنت و وبلاگ در ایران؛ چاپ اول، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر، 1384ش.
5. عقبایی، شیوا و همکاران؛ «ارتباط بین افسردگی و اعتیاد اینترنتی با میانجی‌گری ناگویی هیجانی»؛ فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات روان‌شناختی؛ شماره اول، دوره چهاردهم، بهار 1397، ص 181 – 165.
سایت‌ها
1. باشگاه خبرنگاران جوان؛ «همه چیز درباره اعتیاد اینترنتی»؛ 26/11/1397، کد خبر: 6832958.
2. جام‌جم آنلاین؛ «چشم‌های سرگردان برخی همسران، ویروس‌های زندگی است»؛ 05/12/1393، کد خبر: 774045.
3. خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران؛ «مدرسه در سایه فضای مجازی»؛ 04/10/1395، کد خبر: 82358190.
منابع انگلیسی
1. Grohol, John (2012), “Internet Addiction Guide”, A Resource for Objective, Useful Information about Internet Addiction, a Theorized Disorder, http://psychcentral.com/netaddiction.
2. Lim, Jin-Sook and et al (2004), “A Learning System for Internet Addiction Prevention,” Proceedings of the IEEE International Conference on Advanced Learning Technologies (ICALT 04), K rea Nat. Univ. of Educ. South Korea.
3. Young, Kimberly S. (1996), “Internet Addiction: The Emergence of a New Clinical Disorder” in: CyberPsychology and Behavior, Vol. 1 No. 3.
4. Young, Kimberly S. (2004), “ Internet Addiction a New Clinic al Phenomenon and Its Consequences”, St. Bonaventure University Center for Online Addiction, American Behavioral Scientist, No. 48(4
